همه‌‌ی آنچه که درباره فواید کشت هیدروپونیک باید بدانید!

تا همین چند سال پیش کمتر کسی تصور می‌کرد که بتوان گیاه را در فضایی به‌جز خاک کاشت. در اینکه گیاهان بخش زیادی از مواد مغذی موردنیاز خود را از خاک دریافت می‌کنند، شکی نیست؛ اما روش‌های نوین نشان دادند که می‌توان این مواد مغذی را از طریق دیگری نیز به آن‌ها رساند. البته مطالعات بر روی کاشت گیاه بدون خاک در دنیا چندان جدید نیست. روش هیدروپونیک یکی از این روش‌ها است که اولین بار در سال 1938 مطرح شد. ایده اصلی این روش کاشت گیاهان در آب است؛ اما با پیشرفت علم، هیدروپونیک تبدیل به روشی عمومی برای کاشت گیاه در محیطی غیرخاکی شده است. در این مطلب در خصوص این روش و فواید کشت هیدروپونیک صحبت خواهیم کرد.

کشت هیدروپونیک چیست؟

کشت هیدروپونیک روشی برای رشد گیاهان در محلول مغذی مایع بدون استفاده از محیط مصنوعی است. در این محلول از طریق ترکیب مواد مختلف یعنی آب و انواع کودها همه مواد مغذی موردنیاز گیاه تامین می‌شوند. در این روش موادی مانند هسته زغال‌سنگ نارس، پرلیت، ورمیکولیت، شن، ماسه، پیت، پشم سنگ و… که در ساخت محیط‌های مصنوعی کاشت گیاه استفاده می‌شوند، کاربردی ندارند. این روش یکی از روش‌های متداول کاشت گیاه در کشورهایی است که اراضی حاصلخیز کمی دارند و نمی‌توانند برای پرورش گیاهان ضروری به خاک اکتفا کنند.

کاشت گیاه در خاک چه معایبی دارد؟

قدمت کاشت گیاه در خاک به زمانی برمی‌گردد که انسان‌ها یاد گرفتند که می‌توانند از دل خاک محصولات موردنظر خود را خارج کنند. در طول تاریخ با استفاده از اصلاح روش‌های مختلف شخم زمین و آبیاری، معایب این روش تا حدی اصلاح شد؛ اما هنوز هم دلایل زیادی وجود دارد که نشان می‌دهد کشاورزی در خاک برای جامعه انسانی روبه رشد اصلا روش مناسبی نیست.
یکی از مهم‌ترین دلایل این است که این روش نیاز به آب فراوانی دارد. حتی اگر چند گلدان ساده و کوچک در خانه خود داشته باشید، این ایراد را متوجه می‌شوید. شما باید به‌صورت روزانه و هر بار مقدار زیادی از آب را به گلدان‌های خود اختصاص دهید. حال تصور کنید که مصرف آب در یک زمین چند هزار متری پوشیده از محصولات کشاورزی مختلف چقدر آب مصرف می‌کند. یکی دیگر از معایب این روش نیاز به کود و سم است. کودهای گیاهی و سم‌های آفت‌کش دشمن طبیعت هستند و ورود آن‌ها به آب‌وخاک منطقه، اکوسیستم منطقه را تا حد زیادی تحت تاثیر قرار می‌دهد.
برای کشاورزی در خاک نیاز به فضای زیادی وجود دارد. گیاهان برای اینکه بتوانند به مواد مغذی موجود در خاک دسترسی پیدا کنند، باید ریشه بدوانند. این موضوع به این معنا است که باید آن‌ها را در فاصله‌های معینی کاشت تا به یکدیگر آسیب نرسانند. این در حالی است که اکنون جمعیت جهان در حال افزایش است و همین‌الان نیز بخش زیادی از زمین‌های کشاورزی تبدیل به خانه‌هایی برای زندگی افراد مختلف شده‌اند. یکی از اصلی‌ترین مشکلات کشاورزان در روش‌های سنتی باغبانی، تغییر خاک است. خاک هر منطقه پس از مدتی کاشت گیاه، مواد مغذی خود را از دست می‌دهد و دیگر برای کشاورزی مفید نیست. به همین دلیل کشاورزان مجبورند که بعد از مدتی زمین دیگری را برای کشت محصول انتخاب کنند تا زمین قبلی دوباره قوت بگیرد.

علف‌های هرز و آفات نیز از مشکلات اصلی کاشت گیاه در خاک هستند. در هر بار کشاورزی، هزینه زیادی صرف از بین بردن علف‌های هرز می‌شود. همین علف‌ها خود یکی از دلایل اصلی از بین رفتن قوت خاک هستند و حتی از بین رفتن محصولات کشاورزی کاشته شده هستند. آفات گیاهی حتی باوجود سم‌پاشی نیز ممکن است باقی بمانند و گیاه را از بین ببرند؛ بنابراین استفاده از قوی‌ترین سم‌های موجود نمی‌تواند راه‌حلی کاربردی و مفید برای حفظ سلامت گیاهان باشد.

معایب نیترات چیست؟

در روش‌های سنتی کشاورزی، یکی از کودهای پرکاربرد برای رشد گیاهان، کودهای نیتروژنی هستند. نیتروژن یکی از مواد خطرناک برای محیط‌زیست است و می‌تواند باعث آلودگی آب و هوا و تغییر اکوسیستم منطقه شود. مقدار این کودها معمولا بسیار زیاد است و به همین دلیل منابع مغذی موجود در خاک، از حد موردنیاز گیاه بیشتر خواهند شد. همین موضوع باعث افزایش رشد علف‌های هرز و گیاهان غیرمفید می‌شود که بر روی گیاهان اصلی تاثیر منفی می‌گذارد و حتی ممکن است آن‌ها را از بین ببرد.
یکی دیگر از مشکلات استفاده از کود نیتروژن، عدم تعادل در مواد مغذی موردنیاز است. درواقع در این روش گیاه ازنظر نیتروژن اشباع می‌شود اما دیگر مواد معدنی مانند کلسیم، فسفر و منیزیوم به حد کافی به آن نمی‌رسند. زمانی که سطح نیتروژن محیط در مقایسه با دیگر مواد معدنی افزایش پیدا می‌کند، عناصر سمی مانند آلومینیوم تکثیرشده و به موجودات زنده منطقه آسیب می‌رسانند. این موضوع تعادل اکوسیستم را از بین می‌برد و در درازمدت به گیاهان ضربه میزند. یکی دیگر از مشکلات ناشی از استفاده از این کودها آلودگی هوا است. نیترات یکی از انواع گاز گلخانه‌ای است؛ بنابراین استفاده از آن باعث افزایش آلودگی هوا و ایجاد باران‌های اسیدی می‌شود.

زمانی که نیتروژن وارد آب رودخانه‌ها شود، به رشد بیش‌ازحد جلبک‌ها کمک می‌کند. با افزایش جلبک‌ها، سطح اکسیژن موجود در آب کاهش می‌یابد و ماهی‌ها و دیگر موجودات زنده جان خود را از دست خواهند داد. نیتروژن مورداستفاده در این روش به آب‌های زیرزمینی می‌رسد. مصرف آب حاوی نیتروژن به دستگاه گوارش انسان به‌خصوص کودکان آسیب‌های جدی وارد می‌کند؛ بنابراین استفاده بی‌رویه از نیترات می‌تواند سلامت انسان را به خطر بیندازد. پس نمی‌توان آن را روشی مطمئن برای کشاورزی درازمدت دانست.

فواید کشت هیدروپونیک

برای راه‌اندازی یک سیستم گلخانه هیدروپونیک باید عوامل مختلفی را در نظر بگیرید. درواقع راه‌اندازی این سیستم آن‌قدرها هم که به نظر می‌رسد ساده نیست؛ اما زمانی که با مزیت‌های آن آشنا شوید، مطمئن خواهید شد که زمانی که برای انجام این کار صرف کرده‌اید، اصلا هدر نرفته است. چراکه این سیستم نسبت به سیستم‌های خاک و نیترات بسیار سالم‌تر و کم‌هزینه‌تر است. در ادامه این بخش مهم‌ترین فواید کشت هیدروپونیک را بیان می‌کنیم.

– شما می‌توانید این روش را در هر جایی پیاده کنید.

کشت هیدروپونیک را می‌توان در خانه یا باغچه یا هر جای دیگری که فضایی برای قرار دادن گلدان‌های حاوی محلول مغذی وجود داشته باشد، می‌توان انجام داد. در این روش برای کاشت گیاه محدودیت آب‌وهوایی و جغرافیایی وجود ندارد. شما می‌توانید میوه‌های خارج از فصل را به‌راحتی بکارید و از آن‌ها لذت ببرید. ضمن اینکه نیازی به پیدا کردن محیطی با خاک حاصلخیز نخواهید داشت. هرجایی از منزل یا محیط کار شما می‌تواند یک باغچه هیدروپونیک باشد که در آن سبزیجات و میوه‌های موردعلاقه خود را پرورش می‌دهید.

– کشت هیدروپونیک مصرف آب بسیار کمی دارد.

در مقایسه با روش خاکی که حجم زیادی از مصرف آب هر کشور را به خود اختصاص می‌دهد، کشت هیدروپونیک نیاز به آب بسیار کمی دارد. مطالعات نشان داده است که این روش تا 20 برابر کمتر از کشت خاکی آب مصرف می‌کند؛ بنابراین برای کشورهایی مثل کشور ما که با مشکل خشک‌سالی دست‌وپنجه نرم می‌کند، بسیار مفید و کاربردی خواهد بود.

یکی دیگر از مواردی که باعث صرفه‌جویی در مصرف آب می‌شود، بازیافت آب است. در روش کشت هیدروپونیک می‌توان آب سیستم را بازیافت کرده و بارها استفاده کرد؛ بنابراین حجم مشخصی از آب را می‌توان برای دفعات زیادی به کار برد. این در حالی است که در دیگر روش‌های باغبانی، آب اضافه سیستم هدررفته است و هیچ روشی برای برگرداندن آن به سیستم آبیاری وجود ندارد.

– در این روش گیاه با آفات کمتری درگیر می‌شود.

کاشت گیاهان در روش کشت هیدروپونیک در محیطی کاملا استریل انجام می‌شود. این به این معناست که در این محیط آفت‌های گیاه بسیار کمتر از روش‌های دیگر است. درنتیجه شما نیازی کمتری به استفاده از سم‌های آفت‌کش که مضرات زیادی برای محیط‌زیست دارند، خواهید داشت.

– فضای موردنیاز برای کشت هیدروپونیک بسیار کمتر است.

برای کاشت گیاه در خاک نیاز به فضای بسیار بزرگی است. گلخانه‌های بزرگی که این روزها برای پرورش میوه‌ها و سبزیجات مختلف می‌بینیم، گواه همین موضوع است. در کشت هیدروپونیک می‌توانید همان گیاهان را در فضایی به‌مراتب کوچک‌تر پرورش دهید. مطالعات نشان می‌دهد که فضای موردنیاز برای این نوع کشت 20 درصد کمتر از دیگر انواع کشت گیاهان است.

– مواد مغذی موردنیاز گیاه کاملا تحت کنترل است.

در روش‌های مختلف باغبانی، نمی‌توان تضمین کرد که مواد مغذی موجود در خاک یا محیط مصنوعی کاملا با نیاز گیاه تطابق دارد. این موضوع ممکن است باعث افزایش هزینه‌ها و هدر رفت مواد مغذی شود. در کشت هیدروپونیک راه‌حل‌های تغذیه‌ای مانند Dyna-Gro وجود دارد که با استفاده از آن می‌توان کنترل کاملی بر روی تعادل مواد مغذی داشت. این موضوع باعث می‌شود که در فضای هیدروپونیک هیچ علف هرزی رشد نکند و شما نیاز به استفاده از مواد علف‌کش یا صرف زمان برای از بین بردن علف‌های هرز نداشته باشید. در این روش از نیتروژن که برای خاک و اکوسیستم مضر است، استفاده نمی‌شود. به همین دلیل می‌توان این روش را روشی پاک و سازگار با طبیعت دانست که پرورش برخی گیاهان خاص با استفاده از آن نمیتواند به محیط‌زیست آسیب برساند.

– رشد گیاه سریع‌تر است.

مطالعات نشان داده است که در روش کشت هیدروپونیک، رشد گیاهان، 30 تا 50 درصد سریع‌تر از روش‌های کشت در خاک و نیترات است. دلیل این موضوع این است که گیاهان در این روش مقدار ایده آلی از مواد مغذی را دریافت می‌کنند و به دلیل کمتر بودن آفات و نبود علف‌های هرز رشد بهتری را تجربه می‌کنند. این موضوع در گیاهانی که به آب فراوانی نیاز دارند، بیشتر احساس می‌شود.

– برداشت گیاه آسان‌تر است.

در روش‌های سنتی باغبانی، باید از ابزارهای پیشرفته یا نیروی انسانی فراوان برای چیدن گیاه از خاک استفاده شود. درحالی‌که در این روش با روش‌هایی بسیار ساده، بدون نیاز به نیروی انسانی زیاد یا دستگاه‌های گران‌قیمت در زمانی کوتاه‌تر می‌توان محصول را برداشت کرد.

– سازگاری کامل با محیط‌ زیست

کشت هیدروپونیک نیازی به خاک ندارد و به همین دلیل هم باعث افزایش سرعت فرسایش خاک و از بین رفتن مواد مغذی موجود در آن نمی‌شود. عدم نیاز به سم‌پاشی، کود دهی و مصرف آب بسیار کم نیز از دیگر دلایلی است که کشت هیدروپونیک را به یکی از روش‌های دوستدار محیط‌ زیست تبدیل می‌کند.

سخن پایانی

استفاده از روش‌های پیشرفته و نوین کشاورزی باعث حفظ محیط‌‌‌‌‌ زیست و کاهش آسیب‌های ناشی از کشاورزی سنتی می‌شود. هیدروپونیک یکی از روش‌های تایید شده کشاورزی بدون خاک است که نسبت به روش‌های سنتی و دیگر روش‌های بدون خاک مزیت‌های زیادی دارد. با این روش شما می‌توانید میوه‌ها و سبزیجات موردنیاز خود را در خانه پرورش دهید. حال که با فواید کشت هیدروپونیک آشنا شدید، توجه کنید که برای راه‌اندازی سیستم هیدروپونیک تخصص کافی لازم است. با مراجعه به یک متخصص سیستم کشاورزی خانگی خود را راه بیندازید و برای همیشه میوه و سبزیجات موردعلاقه خود را پرورش دهید.

ما در آتاویتا با مدرن‌ترین گلخانه های شیشه ای و با کشت هیدروپونیک اقدام به تولید محصولاتی با کیفیت بالا و عطر و طعمی به یادماندنی کردیم. محصولات آتاویتا نظیر گوجه فرنگی، فلفل دلمه ای و بادمجان با بهترین بسته بندی در ایران، روسیه و کشورهای حوزه خلیج فارس توزیع می‌شوند.