کنترل بیولوژیک یک روش برای مدیریت آفات و بیماری‌ها در کشاورزی و باغبانی است که از عوامل زنده مانند میکروارگانیسم‌ها، حشرات، نهنگ‌ها و انگل‌ها برای مقابله با مشکلات گیاهان استفاده می‌کند. این روش مبتنی بر استفاده از حشرات یا میکروارگانیسم‌هایی است که به طور طبیعی در محیط زیست وجود دارند. میکروارگانیسم‌هایی که به عنوان دشمنان طبیعی آفات شناخته می‌شوند.
کنترل زیستی، همچنین به نام بایوکنترل شناخته می‌شود، یک رویکرد پایدار و سازگار با محیط زیست برای مدیریت آفات و بیماری‌ها در کشاورزی، جنگل‌کاری و سایر سیستم‌های بومی است. برخلاف روش‌های شیمیایی سنتی، کنترل بیولوژیک بر پدیده‌های طبیعی گیاه‌خواران، کارآگاهان و عوامل مرگزار آفات تکیه دارد تا جمعیت آنها را تنظیم کند. این رویکرد از ارتباطات پیچیده‌ای که در اکوسیستم‌ها وجود دارد بهره می‌برد، آن هم با هدف حفظ تعادل بین آفات و دشمنان طبیعی آنها.

مطلب مرتبط: نحوه مبارزه بیولوژیک با آفات کشاورزی

انواع کنترل بیولوژیک

شکار

ارگانیسم‌های شکاری عنصرهای حیاتی در کنترل بیولوژیک هستند. آن‌ها از آفات تغذیه می‌کنند و از رسیدن جمعیت آفات به سطوح آسیب‌زا جلوگیری می‌کنند. به عنوان مثال، پس‌زنبوران (پروانه‌زنبورها) شکارگران فرسودگان هستند که به عنوان آفات شائولات در کشاورزی شناخته می‌شوند. با معرفی یا حفظ شکارگران طبیعی، کشاورزان می‌توانند به طور قابل توجهی نیاز به حشره‌کش‌های شیمیایی را کاهش دهند.

پارازیتیسم

پارازیتوئیدها ارگانیسم‌هایی هستند که تخم‌گذاری را بر روی یا در داخل بدن سایر ارگانیسم‌ها انجام می‌دهند و در نهایت آنها را می‌کشند. این روش به ویژه در برابر آفاتی مانند کرم‌ها و لاروها موثر است. به عنوان مثال، زنبورهای تریکوگراما تخم خود را در داخل تخم‌های برخی از ارگانیسم‌ها می‌گذارند و از توسعه لاروهای مخرب جلوگیری می‌کنند.

عامل‌های مرگزار

کنترل بیولوژیک همچنین شامل استفاده از عوامل مرگزار طبیعی برای هدف گذاری آفات خاص می‌شود. قارچ‌ها، باکتری‌ها و ویروس‌ها می‌توانند برای آلوده کردن و کشتن آفات مشخص به‌کار روند. باکتری Bacillus thuringiensis (Bt)، به عنوان یک باکتری تولید‌کننده سموم مهلک برای برخی از لاروهای حشرات شناخته می‌شود.

استثمار رقابتی

معرفی یا تشویق به رشد ارگانیسم‌هایی که مستقیماً با آفات برای منابع رقابت می‌کنند، یک استراتژی دیگر است. به عنوان مثال، برخی از گیاهان زمینی می‌توانند با علف‌های هرز برای نور خورشید، مواد مغذی و آب به رقابت بپردازند و جمعیت علف‌های هرز را بدون نیاز به علف‌کش‌ها کاهش دهند.

مزایای کنترل بیولوژیک

همانطور که درمقالات قبلی به آن اشاره کردیم روش‌های ضدعفونی کردن بستر کشت گلخانه هیدروپونیک متفاوت است. ولی موضوع دیگری که وجود دارد، موضوع آفت‌های گیاهی است که در این مورد کنترل بیولوژیک به عنوان روشی برای مدیریت آفات و بیماری‌ها وارد عمل می‌شود. در ادامه در مورد مزایای این روش صحبت خواهیم کرد.

پایداری محیط زیست

بر خلاف حشره‌کش‌های شیمیایی، روش‌های کنترل بیولوژیک، پایدار از نظر محیط زیست هستند. آنها باعث ترکیبات مضر در خاک، آب یا غذا نمی‌شوند، و حداقل تأثیر روی ارگانیسم‌ها و اکوسیستم‌ها را دارد.

خاصیت هدف‌گیری

عامل‌های کنترل زیستی عمدتاً خاصیت بالایی در هدف گیری دارند، به این معنا که بر روی گونه‌های خاصی از آفات تمرکز دارند و به ارگانیسم‌های مفید آسیب نمی‌زنند. این مورد خاصیت کاهش خطرات احتمالی تأثیرات ناخواسته را دارد.

کاهش ورود ترکیبات شیمیایی

با اعتماد به پدیده‌ها و عوامل مرگزار طبیعی، کنترل بیولوژیک وابستگی به ترکیبات شیمیایی تولید شده را از بین می‌برد. این نه تنها برای محیط زیست مفید است بلکه به کاهش توسعه جمعیت‌های مقاوم به حشره‌کش‌ها کمک می‌کند.

کارایی دراز مدت

کنترل بیولوژیک می‌تواند تعادل پایدارتری بین آفات و دشمنان طبیعی آنها ایجاد و حفظ کند، که به کارایی دراز مدت نسبت به برخی از روش‌های شیمیایی که ممکن است با گذر زمان از کار بیافتند، منجر می‌شود.
چالش‌ها و ملاحظات کنترل بیولوژیک

تأخیر زمانی

روش‌های کنترل بیولوژیک ممکن است برای ایجاد و اظهار اثرات قابل توجه، به زمان نیاز داشته باشند. این تأخیر زمانی ممکن است یک چالش باشد، به ویژه زمانی که کنترل سریع آفات مورد نیاز است.

روش‌های فرهنگی

موفقیت کنترل بیولوژیک به طور زیادی به روش‌های فرهنگی و شرایط خاص وابسته است. درک اکولوژی آفات هدف و دشمنان طبیعی آنها برای اجرای موثر این روش، موضوعی حیاتی است.

خطر اثرات غیر هدفمند

هرچند عوامل کنترل زیستی عمدتاً مختص آفات هدف هستند، اما هنوز خطر اثرات غیر هدفمند بر ارگانیسم‌های غیر هدفمند، وجود دارد. ارزیابی‌های دقیق و نظارت ضروری‌اند تا این تأثیرات احتمالی را کاهش دهند.

نتیجه

کنترل بیولوژیک نشان‌دهنده هوش انسان در به کارگیری مکانیسم‌های طبیعت برای مقابله با چالش‌های کشاورزی و اکولوژیک است. هر چه جامعه به دنبال جایگزین‌های پایدار و دوستدار محیط زیست می‌گردد، به کارگیری و بهبود روش‌های کنترل زیستی اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. با قبول این رویکرد، ما نه تنها محاصره‌های خود را حفظ می‌کنیم بلکه به حفظ تنوع زیستی و سلامت اکوسیستم‌هایمان نیز کمک می‌کنیم. کنترل بیولوژیک با ایجاد تعادل حساس بین شکارگران و آفات، یک مسیر امیدبخش برای آینده سبز و پایدار در مدیریت آفات فراهم می‌کند.