در آب و هوای کشاورزی امروزی، کشاورزان به طور مداوم در جستجوی راه‌های جدید و بهتر جهت رشد و تامین مواد غذایی مورد نیاز مردم برای سالم ماندن بدون آسیب رساندن به محیط هستند. برای این منظور، در حال حاضر از چند روشی که سیستم تولید مواد غذایی هیدروپونیک را شکل می‌دهند استفاده می‌شود. کشت آکواپونیک و هیدروپونیک هر دو از روش‌های بدون خاک برای رشد گیاهان هستند. تفاوت اصلی بین این دو در آکواپونیک است که در آن از ضایعات ماهی، به عنوان مواد مغذی برای گیاهان استفاده می‌شود. از سوی دیگر، در کشت هیدروپونیک از محلول‌های غذایی مخلوط شده مستقیم با آب، برای رشد گیاهان استفاده می‌گردد. در ادامه به تفاوت بین کشت هیدروپونیک، آبزی پروری و آکواپونیک پرداخته می‌شود.

آبزی‌پروری چیست؟

در سیستم آبزی پروری سنتی، ماهی‌ها در محیط‌های محصور به عنوان دام پرورش داده می‌شوند. گاهی اوقات این منطقه محصور شبکه یا سازه‌های دیگری هستند که در زیستگاه‌های آب طبیعی قرار می‌گیرند. در واقع مخازن یا حوضچه‌ها، دست‌ساز انسان هستند که از منابع طبیعی آب جدا شده‌اند. هنگام پرورش ماهی در این تاسیسات، پرورش‌دهندگان باید با دقت آب را فیلتر کنند تا ضایعات ماهی را حذف کرده و زیستگاهی سالم ایجاد کنند.
آبزی پروری یا آکوا کالچر ( aq·ua·cul·ture ) عبارت است از پرورش انواع مختلف آبزیان جانوری و گیاهی که در محیط‌های آبی می‌باشد. همان‌گونه که کشاورزی عبارت است از تولید، عمل آوری و عرضه محصولات حاصله از کشت و زرع بر روی زمین. آبزی‌پروری یا کشتاب‌ورزی شامل تولید، عمل‌آوری و عرضه تولیدات غذایی حاصله در محیط‌های آبی است.
کشت آبزی پروری، شامل پرورش ماهی، حلزون و جلبک‌ها است. در کشت آکوپونیک، دو حوزه هیدروپونیک و آبزی پروری با یکدیگر ادغام شده‌اند. در این نوع کشت ( آکوپونیک )، با استفاده از فاضلاب‌های ماهی‌ها و سایر آبزی‌ها، فرایند غنی‌سازی آب برای گیاهان انجام می‌شود.

کشت هیدروپونیک چیست؟

هیدروپونیک روشی برای پرورش گیاهان بدون خاک است. در عوض، ریشه‌های گیاهان به منابع آبی دسترسی مستقیم دارند که حاوی تمام مواد مغذی مورد نیاز برای رشد و نمو هستند. اهداف کشت هیدروپونیک اهدافی کاملا مشخص و در عین حال گیرا هستند.  این سیستم با ریز اقلیم‌های کنترل شده این امکان را فراهم می‌کند که گیاه در شرایط محیطی دقیق بدون قرار گرفتن در معرض خطراتی مانند آفات، یخبندان، سیل و… به حداکثر رشد خود برسد. و کشاورزان محصولات با کیفیت‌تری، بدون احتمال از دست دادن به دلیل آب و هوا یا آلودگی، برداشت ‌کنند.

این مزارع سرپوشیده‌ی عمودی، مناسب برای مکان‌هایی است در آن‌ها که فضایی برای کشت سنتی موجود نیست. گیاهان در این روش قادر به رشد بدون توجه به شرایط آب و هوایی در تمام طول سال هستند. کشت هیدروپونیک با بازیافت آب از طریق سیستم و مصرف چند باره‌ی آن، این امکان را فراهم می‌کند که آب بسیار کمتری نسبت به کشاورزی سنتی مصرف شود.

استفاده از سیستم‌های کشت هیدروپونیک مزایای زیادی دارد که عبارتند از:

مصرف منابع کمتر
عدم نیاز به زمین‌های قابل کشت
کیفیت بالای گیاهان قابل برداشت نسبت به کشت به روش‌های سنتی

در 60 یا 70 سال گذشته، این مزایا محبوبیت هیدروپونیک را افزایش داده است و امکانات محدود باغبانی داخلی و شهری را گسترش داده است.

آکواپونیک چیست؟

همان‌طور که گفته شد، کشت هیدروپونیک شامل رشد گیاهان در محیطی بدون خاک می‌شود. از طرفی آبزی‌پروری نیز شامل پرورش موجودات آبزی است. آکواپونیک نیز یکی دیگر از سیستم‌های نوآورانه رشد گیاهان بدون خاک، برای حمایت از سیستم ریشه آنها است اما کمی متفاوت‌تر از هیدروپونیک. در این راستا کشت آکواپونیک ادغام شده‌ی دو سیستم آبزی‌پروری و هیدروپونیک می‌باشد. آکواپونیک ترکیبی از رشد گیاهان به روش هیدروپونیک و آبزی پروری (پرورش ماهی) است. در این روش آب غنی از مواد مغذی از آب ماهی‌ها دریافت شده و به عنوان کود برای محصولات کشاورزی در کشت هیدروپونیک استفاده می‌گردد. پس آکواپونیک این دو سیستم را با هم ترکیب کرده و آنها را با هم متعادل می‌کند. در این روش فضولات بدست آمده از ماهی، مواد غذایی مورد نیاز گیاهان را فراهم می‌کند.
یعنی در کشت آکواپونیک به جای افزودن کود به آب برای تامین مواد مغذی، ماهی‌ها به طور همزمان در محیط آبی رشد می‌کنند تا یک رابطه همزیستی ایجاد کنند که منجر به یک سیستم فوق العاده کارآمد می‌شود. در واقع در این روش، ماهی‌ها منبع طبیعی مواد مغذی ارگانیک را از طریق ضایعات دفع شده خود فراهم می‌کنند. و میکروب‌های مفید ضایعات را به منابع غذایی قابل استفاده برای گیاهان تبدیل می‌نمایند. گیاهان به نوبه خود به طور طبیعی آب را فیلتر می‌کنند و محیط زندگی تمیزی را برای ماهی‌ها و میکروب‌ها فراهم می‌نمایند.
در واقع، میکروب‌ها آمونیاک ضایعات ماهی را به نیتریت و سپس به نیترات تبدیل می‌کنند. سپس گیاهان نیترات‌ها را از طریق ریشه خود به عنوان منبع نیتروژن ضروری گیاه دریافت می‌کنند.
این ترکیب هیدروپونیک و آبزی پروری به آکواپونیک اجازه می‌دهد تا از مزایای هر دو سیستم استفاده کند و در عین حال معایب فردی هر کدام را به حداقل برساند.

سیستم همزیستی

سیستم همزیستی تمام مزایای زیست محیطی یک سیستم هیدروپونیک سنتی را به همراه دارد و بدترین مشکلات زیست محیطی پرورش ماهی در کارخانه را از بین می‌برد. لازم به ذکر است که هیدروپونیک و آکواپونیک در خط مقدم سیستم‌های بدون خاک، قرار دارند. که هر دو مزایای قابل توجهی را برای رشد گیاهان به کشاورزان ارائه می‌دهند و در عین حال اثرات بالقوه خطرناک زیست محیطی را به حداقل می‌رسانند.

کشت آکواپونیک یا هیدروپونیک؟

همان‌طور که می‌ذانید تفاوت بین کشت هیدروپونیک، آبزی پروری و آکواپونیک غیر قابل انکار است. هیچ دلیل آشکاری برای انتخاب اینکه بین دو روش رشد کدام بهتر است وجود ندارد. پاسخ این سوال به قصد، هدف و ترجیح کشاورزان بستگی دارد. در صورتی که هدف پرورش گیاهان با استفاده از مواد مغذی شیمیایی و همچنین راه‌اندازی سیستم در زمان ممکن باشد، کشت هیدروپونیک بر خلاف آکواپونیک، به دلیل عدم نیاز به تمرکز روی آبزی‌ پروری یا رشد ماهی در کنار گیاهان گزینه‌ی مناسبی می‌تواند باشد. در صورتی‌که هدف رشد گیاهان به صورت ارگانیک و با هزینه‎‌های کمتری باشد آکواپونیک به دلیل عدم استفاده از مواد مغذی شیمیایی، گزینه‌ی بهتری است.

مزایای هیدروپونیک و آکواپونیک

مزایای هیدروپونیک و آکواپونیک،  نسبت به باغبانی مبتنی بر خاک به شرح زیر می‌باشند:

کاهش اثرات زیست محیطی نامطلوب
کاهش مصرف منابع در کشت‌های هیدروپونیک و آکواپونیک
رشد سریعتر گیاهان و عملکرد بیشتر

بسیاری بر این باورند که هنگام انتخاب سیستم رشد بدون خاک، آکواپونیک نسبت به هیدروپونیک گزینه بهتری است. آبزی‌پروری یا افزودن ماهی به سیستم، باکتری‌های نیتروژن‌کننده را تولید می‌کند که فضولات ماهی را به یک منبع نیتروژن قابل استفاده برای گیاه تجزیه می‌کند. این قضیه باعث ایجاد یک اکوسیستم تقریباً خودکفا و پایدار می‌شود.
یک سیستم آکواپونیک پس از راه اندازی و عملکرد در اوج خود، تعمیر و نگهداری روزانه کمتری دارد. محلول آبی به دلیل افزایش غلظت نمک نیازی به تجدید و پر کردن ندارد. این روش نیاز به نظارت کمتری داشته و می‌توان آن را بسیار راحت‌تر از محلول آبی موجود در محل رشد هیدروپونیک دفع کرد.
با همه این اوصاف لازم به ذکر است که هیدروپونیک بیشتر توسط تولیدکنندگان تجاری استفاده می‌شود. زیرا راه‌اندازی هیدروپونیک آسان‌تر بوده و هزینه کمتری دارد. مهمتر از همه ROI (بازده سرمایه گذاری) بیشتر و سریعتری را شامل می‌شود.

سخن نهایی

با توجه به رشد جمعیت کره زمین، فشارهای زیادی در کشاورزی و سیستم‌های غذایی جهانی برای تهیه‌ی محصولات وجود دارد. سیستم‌های کشاورزی شهری کشت هیدروپونیک و آکواپونیک را به عنوان راه ‌حلی پایدار برای این مشکلات می‌دانند. به همین دلیل امروزه رشد گیاهان در سیستم‌های بدون خاک به طور فزاینده‌ای محبوب بوده و مزایای زیادی را نسبت به روش سنتی برای پرورش دهنده فراهم می‌کند. در حالی که بسیاری بر این باورند که آکواپونیک بیشتر به دلیل پایداری آن گزینه بهتری است، ولی با این حال هر دو دارای مزایای مشخصی نسبت به رشد گیاهان در یک باغ خاکی هستند. در نتیجه برای کشت بدون خاک بهتر است در ابتدا تفاوت بین کشت هیدروپونیک، آبزی پروری و آکواپونیک را بدانیم و بر اساس آن کشت مناسب شرایط خود را انتخاب کنیم.